Verdachte krijgt recht op advocaat tijdens verhoor

Met dank aan de Europese Unie heeft een verdachte in Nederland nu recht op rechtsbijstand van een advocaat tijdens een verhoor door de politie. Dit is het gevolg van een besluit van de Raad van Ministers die op 7 oktober jl. een Richtlijn heeft goedgekeurd die binnen drie jaar door de lidstaten moet zijn geïmplementeerd. Nederlandse advocaten pleitten al decennialang voor dit recht op bijstand tijdens verhoor.

Verdachten binnen de EU

Het belang van deze Richtlijn van de EU is niet te onderschatten: in de Europese Unie worden jaarlijks meer dan 8 miljoen strafprocedures gevoerd. Alle verdachten binnen de Europese Unie kunnen een beroep doen op deze Richtlijn. Algemeen wordt erkend dat de rechten van de verdediging voor een eerlijk proces onontbeerlijk zijn, maar de voorwaarden waaronder verdachten een advocaat kunnen raadplegen, verschillen per lidstaat. Daar gaat nu verandering in komen.

Welke rechten krijgt de verdachten in de EU?

De nieuwe Richtlijn geeft verdachten in de gehele EU de volgende zes rechten:

• Toegang tot een advocaat vanaf het eerste politieverhoor gedurende het gehele strafproces;
• Toereikende, vertrouwelijke ontmoetingen met een advocaat;
• Bijstand van een advocaat tijdens het verhoor. De Richtlijn is van toepassing op alle verdachten vanaf het moment dat zij in kennis zijn gesteld van een verdenking tegen hen, ongeacht of zij van hun vrijheid zijn beroofd.  Kleine vergrijpen die niet worden bedreigd met een vrijheidsbenemende sanctie zijn uitgezonderd.
• De advocaat mag een actieve rol spelen tijdens het verhoor
• Bij arrestatie dient een familielid te worden geïnformeerd. Verder heeft de verdachte het recht om met een familielid te communiceren
• Een verdachte die buiten zijn eigen land wordt aangehouden, heeft het recht op contact met zijn consulaat.

Waarom is rechtsbijstand tijdens een verhoor zo belangrijk?

Het recht om een advocaat te consulteren voor het eerste verhoor werd na de Salduz uitspraak door de Hoge Raad (30 juni 2009) erkend en in de zogenaamde Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor van het Openbaar Ministerie verder uitgewerkt. Anders dan de naam doet vermoeden geeft de Aanwijzing verdachten echter niet het recht op bijstand van een advocaat tijdens het politieverhoor. Dat is een groot nadeel voor verdachten. Uit de praktijk blijkt dat veel mensen die als verdachte van een misdrijf worden verhoord door de politie, vaak niet goed begrijpen wat hen door de politie wordt gevraagd. Politieambtenaren gebruiken vaak juridisch jargon in hun vragen dat een andere betekenis heeft dan veel mensen denken. Zodoende geven ze onbewust antwoorden die belastend voor ze kunnen worden uitgelegd.

Een correcte weergave van het verhoor

In hun wens alles uit te willen leggen, vertellen verdachten vaak ook hele verhalen aan de verhorende verbalisanten. Slechts een klein deel daarvan wordt door de politie opgeschreven, doorgaans dat gedeelte dat de politie relevant vindt. Vaak blijkt dat precies dat deel te zijn dat de verdenking van de politie bevestigt. Als eenmaal de handtekening van de verdachte onder dit proces-verbaal staat, is het praktisch onmogelijk om dit nog te veranderen. De rechter houdt de verdachte aan zijn handtekening en gelooft in de authenticiteit van het proces-verbaal.
Een goede strafrechtadvocaat kan er voor zorgen dat het proces-verbaal van een verhoor van een verdachte een waarheidsgetrouw, duidelijk en representatief beeld geeft van het verhoor. Strafrechtadvocaten begrijpen het juridisch jargon en grijpen in als de politie een antwoord opschrijft dat voor meer uitleg vatbaar is, dan wel iets anders weergeeft dan de verdachte bedoelde uit te leggen. Zodoende dragen zij bij aan een betere weergave van het verhaal van de verdachte.

Actieve rol advocaat

Dankzij de nieuwe Richtlijn krijgt de advocaat een actieve rol. Hij mag vragen stellen. Hij mag vragen om verduidelijking en hij mag zijn cliënt vragen om een nadere verklaring af te leggen. Een meer precieze invulling van dit recht mag de Lidstaat zelf bepalen, maar dit zijn de minimumnormen. De rol van de advocaat is tot nu toe wel anders: het komt wel voor dat advocaten toegang krijgen tot de verhoren van hun cliënten. Het probleem is echter vaak dat ze niet mogen ingrijpen als het mis gaat bij het verhoor. Soms zitten ze niet eens in dezelfde ruimte als hun cliënt en de verhorende verbalisanten. Ingrijpen is dan vaak onmogelijk, de advocaat mag zich niet bemoeien met het verhoor.

Financiering

Niet alles is hosanna. Er is door de Europese Commissie langdurig en moeizaam onderhandeld over deze Richtlijn. Overeenstemming over de financiering van deze rechten kon niet worden bereikt. Het is te hopen dat de Europese Unie op dit punt alsnog overeenstemming kan bereiken en iedere burger een reëel recht biedt op toegang tot een advocaat.