De eeuwige terugkeer van de Checkpoint-zaak

 

Het zal weinigen zijn ontgaan dat de Hoge Raad onlangs een uitspraak van het Amsterdamse gerechtshof in de zaak tegen Checkpoint heeft vernietigd. Na ruim acht jaar strijd komt er voorlopig nog lang geen einde aan dit juridische steekspel. Waarom moet een rechtszaak tegen een coffeeshop meer dan 8 jaar duren en is het einde nog lang niet in zicht?

Het OM tot twee keer niet ontvankelijk verklaard

De Hoge Raad oordeelde dit jaar niet voor de eerste keer dat de beslissing tot niet ontvankelijk verklaring van het Openbaar Ministerie niet goed was uitgelegd. Eerder oordeelde het Haagse gerechtshof precies hetzelfde. Wat was er ook weer aan de hand?

Rechterlijk pardon sinds 2010

De eerste rechterlijke oordelen stammen uit maart 2010. De rechtbank Middelburg oordeelde dat het OM ontvankelijk was, ondanks het feit dat zowel justitie als de gemeente jarenlang een faciliterende rol speelden en bijdroegen aan het functioneren van de steeds groter wordende coffeeshop.

Het was de rechtbank Middelburg die personeel van Checkpoint al in 2010 schuldig verklaarde zonder straf op te leggen (art. 9a Wetboek van Strafrecht). Hiermee toonde deze rechtbank zich visionair, alle rechtbanken in gerechtshoven volgden deze ingezette milde toon bij de beoordeling van de achterdeurproblematiek die onvermijdelijk leidt tot overtreding van de Opiumwet.

De actieve rol van de overheid bij de grootschalige verkoop van softdrugs leidde ertoe dat de straffen aanzienlijk lager uitvielen dan gebruikelijk.

Advocaat André Beckers liet er geen gras over groeien en ging in beroep.

Opmerkelijk oordeel Haagse Gerechtshof

In hoger beroep oordeelde het Haagse gerechtshof tot niet ontvankelijkheid van het OM. Het hof motiveerde dit opmerkelijke oordeel als volgt.

Hof: geen redelijk denkend de officier van justitie

De rechter kan een beslissing om te vervolgen slechts op een flinke afstand toetsen. De rechter mag zich in principe niet bemoeien met de beslissing tot vervolging, tenzij geen redelijk denkend officier van justitie tot vervolging heeft kunnen komen. De vraag vervolgen of niet is voorbehouden aan het OM, behalve als deze gespeend is van elke vorm van redelijkheid.

Opgewekt vertrouwen moet worden beloond

Bij dit rechterlijke oordeel spelen enkele beginselen mee: het vertrouwensbeginsel en het principe dat bij vervolging sprake moet zijn van een evenredige belangenafweging tussen het doel van vervolging en de belangen van de verdachte. Ten slotte is het zo dat als een verdachte er in goed vertrouwen van uit mocht gaan dat het OM niet tot vervolging zal overgaan dit tot niet ontvankelijkheid aanleiding kan zijn.

De driehoek spreekt met één mond

Het vertrouwensbeginsel speelt een rol als er sprake is van toezeggingen gedaan door het OM. Je zou denken dat als het OM deel uitmaakt van de lokale driehoek die zich jarenlang inspant om van Checkpoint een soort Makro voor cannabis te maken het met die expliciete toestemming wel goed zit. Het is toch ook het OM dat haar medewerking verleent aan deze reusachtige groei en deze actieve medewerking tevens betrekking heeft op de bevoorrading. De exploitant had bij het bevoegd gezag meerde malen om aandacht gevraagd voor de problematiek rond de bevoorrading. Het OM droeg mede jarenlang het lokale beleid uit dat de basis was voor de onstuimige groei van Checkpoint. Deze driehoek spreekt met één mond.

Gerechtshoven eensgezind

Het Haagse hof oordeelde net als het Amsterdamse dat het OM feitelijk jarenlang toestond dat door de achterdeur de Opiumwet werd overtreden en dit inherent was aan het gedogen van de voordeur.

OM met een dubbele agenda

Ondanks de geschetste rol van het OM startte de officier van justitie in het geheim een omvangrijk onderzoek naar de achterdeur van Checkpoint. De verdenking luidde dat Checkpoint een criminele organisatie vormde. Het resultaat van het onderzoek was dat van een criminele organisatie helemaal geen sprake was.

Hof: OM niet ontvankelijk

Dit was de reden voor het Amsterdamse hof om het OM niet ontvankelijk te verklaren in de vervolging van een criminele organisatie. Als je hebt vastgesteld dat er geen criminele organisatie is en hiervoor toch vervolgt dan zijn de belangen van de burger op onevenredige wijze geschaad, zo luidde het oordeel. Geen redelijk denkend officier van justitie kan in deze situatie tot vervolging besluiten.

Je zou zeggen dat hier geen speld tussen te krijgen is maar de Hoge Raad nam geen genoegen met deze redenering en casseerde.

Hoge Raad zet gedoogbeleid op scherp

De Hoge Raad zette eveneens een streep door de overweging van het Amsterdamse hof dat Checkpoint erop mocht vertrouwen niet te worden vervolgd omdat volgens de Hoge Raad niet goed was uitgelegd dat het OM de instantie was die dit vertrouwen had gewekt.

Over de actieve functie van het OM in de driehoek wordt met geen woord gerept.

OM ontloopt verantwoordelijkheid voor gedogen

De officier van justitie ziet toe op een juiste toepassing van het strafrecht. Hij maakt deel uit van de driehoek, die Checkpoint jarenlang de baan vrij maakte om op grote schaal cannabis te verkopen. Dezelfde officier van justitie is deel van de driehoek waarin drie bestuursorganen zijn verenigd. Het was deze driehoek die Checkpoint met groot applaus liet groeien. Het OM trok jarenlang samen op met de burgemeester en de politiechef. Hoe kan het dan stiekem plotseling een groots onderzoek starten naar de achterdeur van de coffeeshop die het OM zelf groot heeft gemaakt?

De officier van justitie die deel uitmaakt van een lokale driehoek die verantwoordelijk is voor het gedoogbeleid mag er geen geheime agenda op na houden. Dat het OM meerdere gezichten heeft wordt door de Hoge Raad niet gelogenstraft, zo laat de uitspraak van de Hoge Raad zien.

Hoge Raad laat OM de dans ontspringen

De Hoge Raad laat het OM voor de tweede keer haar verantwoordelijkheid ontlopen voor de actieve medewerking aan de grootschalige verkoop van cannabis.

Hiermee wordt het gedoogbeleid andermaal op scherp gezet.

Het woord is binnenkort aan het derde gerechtshof van de vier hoven die Nederland rijk is. Na de Amsterdamse episode is dit keer Den Bosch aan de beurt. Dit Bossche hof moet met een betere motivering voor de derde niet ontvankelijkheid op de proppen komen.

Checkpoint is uitgegroeid tot een juridische schertsvertoning waar geen einde aan komt. De stammenstrijd tussen de gerechtshoven en de Hoge Raad dendert onverminderd voort.

 

Amsterdam, 25 mei 2016